Azrail’in can dağıttığı görülmemiştir.
Sırrı Süreyya Önder
Geçmişte iletişim ve siyasal iletişim konularıyla naçizane uğraştığım için bir insanın iletişim tarzı her zaman dikkatimi çekmiştir. Kullanılan iletişim tarzı bir insanı “rezil de eder, vezir de eder” demek hiç de abartılı olmaz. Örnekleri de çoktur. Burada bu örneklere girmenin bir anlamı yok.
Sırrı Süreyya Önder, Türkiye’de sadece bir siyasetçi olarak değil, aynı zamanda şair, yazar, film yapımcısı ve aktivist olarak tanınan çok yönlü bir isimdir. Onun iletişim tarzı, geleneksel siyasi söylemleri aşarak hem duygusal hem de entelektüel anlamda insanlarla derin bağlar kurar. Bu yazıda, Önder’in iletişim tarzının beş temel yönünü inceleyeceğiz: mizah, samimiyet, entelektüel birikim, empati ve anlatı gücü; ayrıca kapsayıcı iletişim tarzını irdelemeye çalışacağız.
Sırrı Süreyya Önder Mizah ve Samimiyet
Önder, mizahı çok farklı bir tarzda kullanırdı. Sevende, sevmeyende onun mizah tarzının bir nevi müptelası olmuştu. Mizahı yalnızca güldürmek için değil, güncel ve tarihsel olaylara keskin eleştirilerde bulunmak için de kullanırdı. Öyle bir kullanırdı ki, karşısındaki insana söyleyecek söz bırakmazdı.
Mizah, onun dilinde toplumsal gerçekleri görünür hale getiren bir araçtı. Gerilimli meclis oturumlarında veya katıldığı TV programları ve toplantılarda yaptığı espriler ve ironiler, gerginlikleri gidermeyi sağlarken iktidarı da devleti de sorgulatırdı. Bu nedenle Önder’in mizahı, izleyenleri hem güldürür hem düşündürürdü.
Önder’in samimiyeti, klasik politikacıların resmi, mesafeli, steril, ruhsuz ve işlev odaklı iletişim tarzından çok farklıdır. Onun dili sıcak, günlük ve çoğunlukla yerel motiflerden beslenir. Halk arasında kullanılan deyimler, argo ve sokak dili, konuşmalarını anlaşılır ve samimi yapar. Bu sayede izleyiciyle arasındaki tüm duvarları kaldırır ve doğrudan bir gönül bağı kurar. Samimiyet, sadece bir söz değil, aynı zamanda dahil olduğu toplumun duygularını ve düşüncelerini içselleştirme şeklidir. Önder, yapmacıklıktan uzak durarak halkın güvenini sahici tavrıyla kazanmıştır.
Siyasal karşıtları bile, o talihsiz, ağır ve nihayetinde ölümcül sağlık sorunları nedeniyle oldukça hüzünlendi. Türkiye gibi ideolojik ve siyasal karşıtlığın kemikleştiği ve Kürt sorunu söz konusu olduğunda bu karşıtlığın adeta bir bağnazlığa dönüştüğü bir ülkede, memleketi siyaset üstü bir hüzne boğmak, her insana nasip olan bir durum değildir.
Önder’in konuşmalarında yer verdiği edebi metinler, şiirler, tarih ve kültür referansları, onun mesajlarını daha derin ve etkili hale getirir. Ancak bu bilgi asla üstten, nobran bir tavırla sunulmaz. Bilgiyi adeta sıradanlaştırır ve herkesin anlayacağı, kendisinden bir parça bulabileceği bir hale getirir. Albert Einstein’a atfedilen bir deyim vardır: Her şeyi sadeleştir, ama aşırı sadeleştirip içeriğini bozma.
Sırrı Süreyya’da işte böyle kendine has bir tarz vardı: her şeyi sadeleştirir, ama içeriğini de bozmaz. Söylemek istediğini bütün keskin vurgularla söyler, ama bu keskin vurgular asla yaralayıcı değildir; tam tersine, ahengi içinde barındıran, her şeyi söyleyen ama kırıp dökmeden söyleyen bir adamdı Sırrı Süreyya. İletişim esnasında bu paradoksal durumu yönetmek, gerçekten kendine özgü bir yetenek ister. Bir de kendiyle barışık olmayı. Geçmişten bu yana hep dikkatimi çekmiştir: kendiyle barışık insanların iletişim tarzı, söylemek istediklerinin içeriğini herhangi bir içerik erozyonuna uğratmadan, son derece yapıcı ve ahenkli bir şekilde ifade eder.
Bu tarzın bir parçası olan entelektüel derinlik, toplumsal duyarlılıkla birleştiğinde insanlar üzerinde güçlü ve kalıcı bir etki bırakır. Sadece bilgi vermekle kalmaz, aynı zamanda ilham verir. Yani O bir nevi ilham kaynağıydı.
Sırrı Süreyya’dan Bahsedip Empati Kavramına Atıf Yapmadan Olmaz!
Empati, Önder’in belki de en belirgin iletişim unsurudur. O, sadece kendi adına değil, sesi çıkmayanlar için de konuştu. Dezavantajlı veya dışlanmış gruplara olan hassasiyeti, onun sözlerine hem ahlaki hem de insani bir derinlik katar. Önder, pek çok kişi tarafından kendi “yanında duran” biri olarak görülür ve bu da onun vicdani yönünün bir göstergesidir.
Geçenlerde sosyal medyada bir geri dönüşüm işçisi, Sırrı Süreyya’nın ardından şöyle demişti: “Kağıtcılar neden bu kadar sever Sırrı abiyi, üçkağıtcılar neden sevemiyorsa ondan.” Söylenen bu söz, zaten kendi başına çok şey anlatıyor. Diğer insanların acılarına duyarlı, o acıları, sorunları hisseden bir insandı.
Sırrı Süreyya’nın İyi Bir Anlatma Kabiliyeti Vardı
Ruhsuz teknik detaylar veya ezbere siyasi sloganlar çoğunlukla insanlarda sınırlı bir etki yaratır. İnsanların aklına hitap eder, ama bunu ne kadar başardığı ayrı bir soru işaretidir. Önder, bir konuyu hikâyeleştirme yeteneğiyle fark yaratır. Kendi yaşamından veya deneyimlerinden gelen hikâyeler, dinleyiciyle duygusal bir bağ kurar ve mesajlarını kalıcı kılar. Bilgi, duygusal bir zemine oturduğunda daha anlamlı hale gelir. Hikâyeler, mesajları insani ve duygusal bir bağlamda sunar.
İletişimde zaten temel bir prensip vardır: insanın duygusal zeminine oturmayan her cümle, adeta bir sabun köpüğü gibidir; erken söner. Aynı cümleleri kullanan iki farklı insan, iki farklı izlenim bırakır ardından. İyi bir izlenim bırakan insan/cümle, insanın duygusal zeminine oturmuştur. İşte burada, zamanında üzerine çokça yazılan ve neoliberal çağda ağızlara pelesenk edilip içeriği boşaltılmış “duygusal zeka” devreye giriyor.
Özellikle toplumsal olaylara müdahil olan insanlarda duygusal zekânın yüksek olması, olayları kavramada her zaman daha avantajlı bir durum yaratır. Çünkü duygu, bireysel olarak hissedilen somut bir olgudur. Bunu, rasyonel zekâyı küçümsemek anlamında söylemiyorum; ancak rasyonel zeka işin girdisini, çıktısını hesaplayana kadar — yani işin matematiğini çözene kadar — duygusal zeka işi çoktan kavramış ve harekete geçmiş olur. Sırrı Süreyya’nın keskin kayrayışı ve söylemleri de işte bu duygusal zekâsından kaynaklanıyor diye düşünüyorum.
Önder’in İletişim Sanatı
Önder’in iletişim tarzı, yalnızca bir yöntemler bütünü değil, aynı zamanda bir dünya görüşünün ifadesidir. Mizah, samimiyet, entelektüel derinlik, empati ve hikâye anlatma gücü… Bu beş özellik, onun karakterini inşa eder ve siyasi iletişimdeki klasik kalıpların ötesine geçmesine imkân tanır. Bu tarzı sayesinde insanlarla daha gerçek ve derinlikli bağlar kurmayı başarır. Sözlerin ötesinde, insan ilişkileri ve değerler üzerinde durur.
Görüşlerine katılın ya da katılmayın, ancak Önder’in bıraktığı miras, iletişim okuyan, çalışan ve iletişime meraklı insanların araştırması gereken bir konu olduğunu düşünüyorum. Eğer derli toplu bir şekilde araştırılırsa, çarpıcı sonuçların çıkacağından eminim!
Kapsayıcı / Entegre Bir Figür Olarak Sırrı Süreyya
Sırrı Süreyya’nın diğer ve önemli bir özelliği de kapsayıcı / entegratif bir figür olmasıdır. Peki, bu kapsayıcılığı nereden geliyor sorusu üzerine, vefatından sonra biraz kafa yormaya çalıştım ve naçizane vardığım sonuç şu oldu:
Sırrı Süreyya, Solcu ve Nurcu bir aile ortamında yetişmiş. Dolayısıyla çocukluğundan beri kendisini çok farklı dünyaların içinde bulmuş. İnsan, ailesinin bir parçasını solcu veya Nurcu diye atayamayacağı için kapsayıcı olur. Burada söylediğim dışarıdan gazel çalmak gibi bir şey; yani sadece benim kişisel görüşüm. Ama sosyal psikolojide temel sosyalizasyon denen bir kavram var ve bu temel sosyalizasyon, insan denen varlığın üzerine oturduğu ailesel ve toplumsal temeli teşkil eder, ve kalıcı etkileri yadsınamaz.
Sırrı Süreyya, icra ettiği meslekler ve uğraştığı alanlar açısından da son derece kapsayıcı bir figürdür: İşçilikten, ayakkabı boyacılığından, sanat, sinema ve kültür alanından, politikaya (milletvekilliğinden) Meclis Başkanlığı’na uzanan geniş bir alanda kapsayıcılığını son derece ahenkli bir şekilde konuşturmuş bir adamdır. Bunun yanı sıra, hem ideolojik hem de siyasal kapsayıcılık meziyetlerine sahip bir politikacıydı Sırrı Süreyya. İslami, sol, Kürt, Türk, Alevi, Sünni vs. toplumun her kesiminden insanlar, Sırrı Süreyya’da kendilerinden bir parça görür ve severdi. Bu hesapsız, kitapsız, son derece sahici bir kapsayıcılıktı.
Sırrı Süreyya Önder’in bir zamanlar katıldığı bir TV söyleşisinde söylediği bu dörtlük, onun ne kadar kapsayıcı bir figür olduğuna dair en iyi örneklerden sadece biridir: Bir dağ ne kadar yüce olsa, bir kenarı yol olur. Buna bayram günü derler, dostla düşman bir olur. Tabii, kapsayıcı olmanın yanı sıra, bu söyleşideki gibi çokça da “çarşıyı karıştırırdı.”
Bu söylesiyi israrla dinlemenizi öneririm. Sirri Süreyya buydu iste:
Kendi İletişimimiz Üzerine Düşünmek
Tabii, bu makaleyi kaleme alırken ister istemez kendi iletişim tarzım üzerinde de düşünmek zorunda kaldım. Düşündüklerimi de samimi olarak buradan kısaca aktarayım: Ben şahsen Sırrı Süreyya benzeri kapsayıcı bir iletişim tarzına sahip değilim. Onun iletişim tarzından elbette çok şey öğrendim. Biraz da Sırrı Süreyya vari mizahi olsun: uygulamada sorunlarım var😄
Ama yine de kendi iletişimimizde bu unsurları ne kadar kullanıyoruz? Mizahı, sadece düşündürmek için mi kullanıyoruz? İçten mi konuşuyoruz, yoksa rol mü yapıyoruz? Empati kurabiliyor muyuz? Hikâyeler aracılığıyla duygusal bağlar oluşturabiliyor muyuz? Sırrı Süreyya Önder’in iletişim tarzı, bu soruları kendimize sorarak beni de / bizi de düşünmeye teşvik edebilir.
Son olarak, bu dünyadan bir Sırrı Süreyya Önder geçti. Çoğu zaman sevdik, bazı zamanlar oldu, kızdık kendisine. Türkçe’de bir ölümden sonra kullanılan ve benim de çok sevdiğim bir deyimle veda edelim: Yattığın yer incitmesin Sırrı Süreyya! Seninde zamanında söyledigin gibi “Azrail’in can dağıttığı görülmemiştir.”
Turan Altuner, uluslararası ağırlıklı iktisat, uluslararası işletme yönetimi, kültürlerarası iletişim, kültür antropolojisi ve endüstri işletmeciliği okudu. İşletmeci, danışman ve kültürlerarası iletişim koçu olarak çalıştı. İlgi alanları ekonomi, uluslararası ilişkiler ve kültürlerarası iletişimdir.
