KKM’ye Gidiş
Dolar kurunun 18₺’nin üzerine çıkmasından sonra, kuru kontrol altına alabilmek için bir gece dövize müdahale edildi ve Kur Korumalı Mevduat (KKM) denilen bir finansal araç getirildi. 1970’lerde uygulanan DÇM (Dövize Çevrilebilir Mevduat)’ye benzer bir araç olan KKM ile elinde döviz tutanların veya DTH (Döviz Tevdiat Hesabı) olanların bunları çözüp TL mevduata geçmesi istendi. Bir de dövize müdahale gelince döviz hesabı sahiplerinin dövizlerini satıp TL’ye geçmesi beklendi, en azından böyle olacağı ileri sürüldü.
İlk önce “Dövize Endeksli Türk Lirası Mevduat”1 denilen sonra adı “Kur Korumalı Mevduat-KKM” olarak değiştirilen finansal araç aslında vade sonu anaparası dövize endeksli mevduattan başkası değildir2. Özellikle enflasyonun yüksek olduğu, yerli ve milli paraya güvenin sarsıldığı, bunun da döviz kurlarına baskı yaptığı ekonomilerde tasarruf sahibini döviz tutmaktan vazgeçirmeye çalışan bu yöntem, finansal mühendislik olarak tanımlanabilir. Geçmişte, dünyada olduğu gibi ülkemizde de dövize endeksli tahvil, bono veya gelir ortaklığı senetlerinde çok kullanıldı.
KKM’ye hem döviz üzerinden hem de TL mevduatlardan geçilebiliyor. Benzeri bir araç da altın üzerinden “Altın Korumalı Mevduat” olarak da geliştirildi. İsimleri farklı olsa da yöntem ve uygulama neredeyse bire bir olduğundan burada çok tartışılmayan bir noktaya dikkat çekmek istiyorum.
Bütün düzenlemelerde olduğu gibi finansal düzenlemelerde şöyle bir soru sorulmalı ve soruya çeşitli araştırma ve argümanlarla desteklenmiş ikna edici cevap bulunduğunda uygulamaya geçilmelidir. Tecrübeyle sabittir ki, iyi düşünülmeden yapılmış bir düzenleme güveni artırmaya çalışırken güvensizliği daha da artırabilmektedir.
Soru şu şekilde sorulabilirdi: “Bu araç, niçin gerçek kişi finansal hizmet tüketicilerinin döviz mevduatlarını çözüp TL mevduata geçmesini sağlasın?” Bu insanlar da hesap kitap yapıp kararları için çeşitli verilere bakacaklardır.
KKM’nin İşleyişi3 ve Karar
Sistemde dövizi veya TL mevduat hesabınızı KKK’ye dönüştürünce, vadede mevduatın faizi veya dövizin değer artışından hangisi yüksekse o verilecek.
“> Hesap açılışındaki kur ile vade sonu kurunun ne olduğuna bakılmaksızın anapara ve faiz/kâr payı tutarı mudiye banka tarafından ödenecektir.
> Vade sonu kuru üzerinden hesaplanacak tutar, anapara ve faiz/kâr payı tutarından büyükse; aradaki fark TCMB tarafından karşılanacaktır”
Şöyle ki;
- 100$ mevduatınız var, $/₺ kuru 10₺ olsun 100*10=1000₺ olarak TL mevduata geçirilecek. Vade sonunda mevduat faizi %15 faiz ise, vade sonunda anapara ve faizi 1150₺ olacaktır.
- Vade sonunda $|₺ kuru faizden yüksekse, örneğin 12₺ ise, mevduatın ₺ karşılığı 1200₺ olacak.
- ₺ mevduatın vade sonu değeri 1150₺ ve 100$ anaparanın $/dolar karşılığının, $’ın 1200₺ olmasından dolayı 1200-1050=150₺ farkı TCMB ödeyecek.
- Sonuç olarak alınacak olan 1200₺, $/₺=12₺’den 100$ yapacak. İsteyen dönüp 100$ alabilecek,
Peki bu durumda finansal hizmet tüketicisi varlığı dolarak olarak aynı seviyede ise, üstelik $ mevduatın faizini kaybedecekse dövizini bozup KKM’ye geçmesinin ekonomik bir mantığı bulunmamaktadır.
Bu uygulama olsa olsa Türk Lirası mevduatını çözüp yabancı para mevduata geçmeyi engelleyebilecektir (yoksa yavaşlatacak mı?). Nitekim bu uygulama ile yerli para mevduatı olanlar pozisyonlarını bozmadan yabancı paranın değer artışından yararlanabileceklerdir.
17 Aralık-31 Aralık gerçek kişi mevduat hesapları karşılaştırıldığında4
- Gerçek Kişilerin Yabancı Para mevduatları 163,8 milyar $’dan 164,4 milyar $’a çıkmış,
- Gerçek kişilerin Türk Parası vadeli mevduatları (KKM de vadeli olacak) ise 807milyar ₺’den 820 milyar ₺’ye çıkmış,
Gerçek kişilerin toplam mevduatları (döviz cinsinden) içindeki Türk Parası mevduatın payı %28,9’dan %33,1’e çıkmış. Bu artışta da temel neden TL’nin değer kazanmasından dolayı gerçek kişilerin yabancı para ve toplam mevduatının TL karşılığının azalması olmuştur.
Öte yandan döviz mevduattan geçişlerde fark TCMB tarafından, Türk Parası mevduattan geçişlerde de fark hazine tarafından ödeneceğine göre döviz kuru riski5 nihayetinde tümüyle hazineye, hazinenin de finansmanı vergilerle yapıldığına göre vatandaş tarafından ödenecektir.
Soruyu yine tekrarlamak gerekirse, finansal hizmet tüketicileri, onların döviz mevduatı tercih etmelerinde herhangi bir sosyolojik, psikolojik ve iktisadi değişim olmadan durumlarını niçin değiştirsinler? Yukarıdaki veriler de finansal hizmet tüketicilerin KKM’ye geçmediğini, kısmi geçişin Türk lirası mevduatlardan yapıldığını göstermektedir.
Sermaye Piyasası Kurulu’nda 33 yıl çalıştıktan sonra 2016 yılında emekli oldu. 1997 yılında Gazi Üniversitesi’nden Doktora Derecesi aldı. Halen AÜ.SBF’de ve Başkent Üniversitesi’i İİBF ve Mühendislik Fakültesi’nde öğretim görevlisi olarak dersler vermektedir.
Seçilmiş Yayınları:
“Tuncer Bulutay’ın Bilimsel Yolculuğu” ; Mülkiyeliler Birliği Yayını, 2019, ( Bulutay T. ve S.Soydemir)
“Bankacılık, Sermaye Yeterliliği ve Yeni Ekonomi Programı” , Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl.8, Sayı.15, Yıl2019; s.301-325.
“Şirketleşme ve Kurumsallaşma” (Incorporation and Institutionalization); İktisat ve Toplum Dergisi, 2018, Sayı 92. S.39-43
“Borç Yiğidin Kamçısı mıdır? Osmanlı Devleti’nin Borçlanması ve Borçlanma Araçları”; Ekonomi-tek, 8(3), pp.20-41; 2019
“Sermaye Piyasası ve Borsa” (Selim Soydemir-Abdullah Akyüz) Scala Yayıncılık, 2015
“İsmail Türk’e Armağan” (T.Bulutay-Selim Soydemir-Dilek Özkök Çubukçu), Mülkiyeliler Birliği Yayını, 2013
“Haydi Danaya Girelim: Çiftlik Bank Hadisesi” https://www.tepav.org.tr/tr/yayin/s/1294; 2018
1 https://www.dunya.com/ekonomi/kur-korumali-tl-vadeli-mevduat-donemi-basladi-haberi-643557
2 11 Ocak tarihinde KKM şirketlere de tanındı üstelik vergiden istisna tutuldu.
3 www.tcmb.gov.tr, DUY2021-62
4 http://www.bddk.org.tr/BultenHaftalik/
5 Döviz kurunun oluşumu ve döviz kuru riskini kimin üstleneceği hakkında bakınız, https://mulkiyehaber.net/doviz-kuru-riski-ve-fatura/
