2025 sonbaharında Washington’da alınan bir karar, dünya finans piyasalarında sarsıcı bir zincirleme reaksiyona yol açtı. Yüzeyde sıradan bir ticaret politikası (ticaret savaşlari) gibi görünen bu karar, birkaç gün içinde bir trilyon dolarlık kripto çöküşüne dönüştü. Bu olay, yalnızca yatırımcıların değil, küresel ekonomik düzenin de ne kadar kırılgan olduğunu gözler önüne serdi.
Artık dünyanın her köşesi birbirine finansal olarak bağlı; bir ülkedeki siyasi karar, saniyeler içinde diğer kıtalarda piyasa paniklerine yol açabiliyor. Ekonomistler bu dönemi “permakriz çağı” olarak tanımlıyor — yani kalıcı krizler dönemi. Trilyon dolarlık çöküş, bu çağın ilk büyük finansal depremi olarak tarihe geçti.
Washington’dan Esen Sert Rüzgâr
Olayın fitilini ateşleyen gelişme, Ekim 2025’te ABD Başkanı’nın Çin’e yönelik yeni bir dizi ithalat tarifesi kararıydı. Bu karar özellikle stratejik yazılımlar ve elektronik bileşenleri kapsıyordu. Uygulanacak yüzde 100’lük gümrük vergisi, yalnızca ekonomik bir önlem olarak değil, adeta “yeni bir ticaret savaşı” ilanı olarak algılandı.
Dünya ekonomisinin iki devi arasındaki bu gerilim, piyasalarda büyük bir risk dalgası yarattı. Küresel yatırımcılar güvenli limanlara yönelirken, hisse senetleri ve kripto paralar gibi riskli varlıklar sert düşüşlerle karşılaştı. ABD’nin önde gelen borsa endeksi S & P 500 yüzde 2,7 oranında gerilerken, Bitcoin de neredeyse eş zamanlı olarak aşağı yönlü hareket etti.
Kripto para savunucuları, Bitcoin’i uzun süredir “merkeziyetsiz (dezentralize) bir güvenli liman” olarak tanıtıyordu. Ancak bu olay, o iddiayı temelden sarstı. Kripto varlıklar, geleneksel finansal sistemle yüksek oranda senkronize hareket etti. Bu durum, kriptonun bağımsız bir alternatif değil, küresel finans sisteminin tamamen entegre bir uzantısı oldugunu açıkça ortaya koydu.
Otomatik Panik: Algoritmaların Yarattığı Fırtına
Ekim 2025’in o unutulmaz haftasında yaşananlar, dijital finans tarihine “trilyon dolarlık çöküş” olarak geçti. Olay, bir gecede piyasalardan silinen devasa servet kadar, kripto finansının yapısal kırılganlığını da gözler önüne serdi.
10–11 Ekim gecesi, küresel kripto borsalarında satış talimatları zincirleme biçimde devreye girdi. Bitcoin, sadece 24 saat içinde %10’dan fazla değer kaybederek 122 bin dolardan 105 bin dolara düştü. Ethereum %12, XRP %13 oranında geriledi. Küçük altcoin’lerde ise tablo tam anlamıyla yıkıcıydı — bazıları %90’a varan değer kayıpları yaşadı ve birkaç saat içinde piyasadan silindi.
Sonuç olarak, küresel kripto piyasasının toplam değeri birkaç saat içinde 1 trilyon doların üzerinde eridi. Bu sadece bir fiyat düzeltmesi değil, tarihin en büyük toplu tasfiye olayıydı.
Verilere göre, 19,16 milyar dolar değerindeki kaldıraçlı pozisyonlar, saatler içinde sistemden silindi. Kaldıraçlı işlemler, yatırımcılara sınırlı sermayeyle büyük pozisyonlar açma imkânı sunarken; ani fiyat değişimlerinde bu pozisyonlar otomatik olarak likidite edilir. Bu da zincirleme satış dalgalarını tetikler — tıpkı o gece yaşandığı gibi.
Sadece birkaç saat içinde gerçekleşen bu tasfiye hacmi, 2020’deki COVID-19 çöküşünde kaydedilen likidasyon hacminin yaklaşık 20 katıydı.Kısacası, dijital piyasalar kendi “Kara Pazartesi”sini yaşadı.
Piyasa bu kadar kısa sürede nasıl çöktü? Yanıt, kripto piyasalarının otomasyon ve algoritmalara bağımlı doğasında gizli.
Geleneksel borsalarda fiyat düşüşlerini yavaşlatan denge mekanizmaları bulunur. Ancak kripto piyasaları, 7/24 işlem gören, büyük ölçüde otomatik ticaret botları tarafından yönetilen bir ekosistemdir.
“İnce talimat defterleri” adı verilen yapısal bir sorun da işin cabası: Yani, büyük satış talimatlarini dengeleyecek yeterli alıcı derinliği yoktur. Bu nedenle jeopolitik bir haber veya büyük bir satış talimati geldiğinde, fiyat hızla düşer. Ardından stop-loss emirleri ve marjin çağrıları devreye girer. Milyonlarca algoritma aynı anda satışa geçtiğinde, piyasa adeta kendi kendini yiyen bir döngüye girer. Küçük bir kıvılcım, birkaç saniye içinde devasa bir çöküş kaskadına dönüşür.
Bu çöküş, finansal mühendisliğin görünmez yüzünü de açığa çıkardı: Algoritmalar, “duygusuz” biçimde talimatları yerine getirirken, insan paniğinin yerini otomatik – algoritmik panik aldı. Yani artık krizleri insanlar değil, makineler büyütüyor.
Küçük Yatırımcı Silinirken, “Akıllı Para” Topladı
Ancak bu hikâyede bir başka ironi daha vardı. Küçük yatırımcılar, yani yüksek kaldıraçla işlem yapan bireyler, sistemden silinirken; büyük fonlar ve kurumsal yatırımcılar bu paniği bir fırsat penceresi olarak gördü.
Likidasyonlar sonucunda fiyatlar dibe vurduğunda, hedge fonlar ve profesyonel yatırımcılar düşük maliyetle yeniden pozisyon aldı. “Zayıf eller” tasfiye olurken, “büyük eller” sessizce birikim yaptı.
Bu tablo, kripto piyasalarının uzun süredir dile getirilen yapısını yeniden gündeme getirdi: Merkeziyetsiz olduğu iddia edilen bir sistem, aslında sermayesi güçlü olanların lehine işleyen bir mekanizma hâline gelmişti. Yani kripto, görünüşte özgürlük vadederken, fiilen finans kapitalizminin en uç versiyonuna dönüştü.
Kırılgan Bir Ekosistemin Anatomisi
Ekim 2025’te yaşanan çöküş, yalnızca ekonomik bir olay değil, aynı zamanda dijital finansın anatomisine dair çarpıcı bir ders niteliğindeydi. Kripto varlıkların geleneksel piyasalarla bu denli paralel hareket etmesi, onların bağımsız ve koruyucu bir alternatif olmadığını ortaya koydu.
Aksine, yüksek kaldıraç, düşük likidite ve algoritmik işlem yoğunluğu; bu sistemin, her küresel dalgalanmada ilk sarsılan olmasına yol açıyor. Kripto, finansal özgürlüğün değil, finansal kırılganlığın sembolü hâline geliyor.
Bu tablo, “merkeziyetsizlik” idealinin ardındaki çelişkiyi görünür kıldı: Kâğıt üzerinde özgür, gerçekteyse büyük sermayenin kontrolü altında bir piyasa.
Bir Gerçek: Dijital Piyasalar Artık Manuel Piyasalardan Çok Daha Hızlı Çöküyor
“Trilyon dolarlık çöküş” yalnızca bir piyasa olayı değil; ekonominin dijitalleşmesiyle birlikte riskin artık zamandan ve “insandan” bağımsız hâle geldiğini gösteriyor.
Bir jeopolitik karar, birkaç saat içinde, binlerce kilometre ötede, milyonlarca yatırımcının portföyünü sarsabiliyor. Algoritmalar sayesinde piyasa tepkileri insan reflekslerinden çok daha hızlı gerçekleşiyor — ama çoğu zaman daha da yıkıcı oluyor. Bu durum, finans dünyasına dair temel bir soruyu yeniden gündeme getiriyor:
Krizleri insanlar mı yaratıyor, yoksa algoritmalar mı büyütüyor?
“Trilyon Dolarlık Çöküş”, dijital finansın temel bir gerçeğini gözler önüne serdi: Kripto piyasası, sanıldığı gibi finansal sistemden bağımsız değil. Aksine, küresel ekonomiye derinden entegre olmuş ve onun sarsıntılarına karşı son derece hassas bir finans sistemi. Trump’ın Çin ürünlerine uyguladığı %100’lük tarife açıklamasıyla dijital finans piyasalarının ağır şekilde etkilenmesi, bunun en açık örneği oldu. Yani, sıkça propagandası yapıldığı gibi, küresel sistemden bağımsız ya da tamamen dezentralize bir finans sistemi söz konusu değil.
Bu çöküş, aynı zamanda yüksek kaldıraçla işlem yapan milyonlarca küçük yatırımcı için acı bir ders niteliği taşıdı; çünkü kripto piyasaları, yüksek riskin ve belirsizliğin hüküm sürdüğü bir arena.
Son söz: “Trilyon Dolarlık Çöküş” sadece bir piyasa olayı değil; finansal çağımızın aynasıdır. Bu ayna bize, sermayenin artık yalnızca borsalarda değil, algoritmaların satır aralarında ve saniyeler içinde yeniden biçimlendiğini gösteriyor. Ve belki de bu yeni dünyada en değerli şey, “merkeziyetsizlik” değil, güvenin yeniden inşası olacaktır.
Kaynaklar:
Gal Benshushan, The Rise of Bitcoin, Economic Inequality and the Ecology: 468 (1).pdf
Bitcoin’s Flash Crash Sees $7B Crypto Liquidation as Trump Ramps Up China Trade War: https://www.coindesk.com/markets/2025/10/10/bitcoin-crashes-below-usd110k-cryptos-in-freefall-on-further-trump-tariff-on-china
Crypto crash: Bitcoin and Ethereum plummet after Trump imposes 100 per cent tariffs on China: https://www.independent.co.uk/news/business/crypto-bitcoin-crash-trump-china-tariff-b2843621.html
The Political Economy of Crypto Assets: World Dependency on Digital Financialization: https://jurnal.ugm.ac.id/globalsouth/article/view/93107/pdf
The political economy of Bitcoin as legal tender in El Salvador: https://www.wider.unu.edu/publication/political-economy-bitcoin-legal-tender-el-salvador
Crypto Market News [LIVE] Updates, Donald Trump Tariff News, Bitcoin News Today: https://www.tradingview.com/news/coinpedia:f1d401a56094b:0-crypto-market-news-live-updates-donald-trump-tariff-news-bitcoin-news-today/
THE POLITICAL ECONOMY OF BITCOIN: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/ecin.12291
Finance, Growth and Democracy: Connections and Challenges in Europe and Latin America in the Era of Permacrisis: https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-031-68475-3
Vasilis Kostakis, At the Turning Point of the Current Techno-Economic Paradigm: Commons-Based : Peer Production, Desktop Manufac turing and the Role of Civil Society in the Perezian Frame work Vasilis Kostakis: jeverett,+Journal+manager,+KOSTAKIS (1).pdf
