İbrahim Varlı |
“Bir zamanlar erken kalkanın darbe yaptığı ABD’nin “arka bahçesi” Latin Amerika’da iki binli yıllarla birlikte yükselen “sol dalga” Venezuela’dan başlayarak Brezilya, Ekvator, Bolivya, Şili, Arjantin, Paraguay, Uruguay, Nikaragua, Peru, El Salvador gibi Orta ve Güney Amerika ülkelerini etkisi altına alarak bölgede bir sol iktidarlar kuşağı yarattı. Bu süreçte ABD’nin kıtadaki jandarması Kolombiya hariç bütün kıta genelinde sol rüzgâr esiyordu. Yükselen sol dalga “Latin Amerika’nın İkinci Bağımsızlığı” diye de adlandırılmaya başlandı. Birinci bağımsızlık İspanya’nın boyunduruğundan kurtulmaktı, ikincisi de Amerikan egemenliğine ve Ortodoks neo-liberal reçetelere başkaldırmaktı.
Bu sol iktidarlar kuşağı kendi içinde çeşitlilik arz ediyordu. Venezuela, Ekvator, Bolivya daha solda yer alıp “Bolivarcı 21. yüzyıl sosyalizmi” hedefini benimserken, Brezilya, Arjantin, Uruguay gibi ülkeler ise “pembe dalga” olarak adlandırılan sosyal demokrat, halkçı, reformist çizgiler izleyen merkez sol çizgideydiler. Bağımsızlıkçı, anti Amerikancı sol iktidarlar bu dönemde ABD’ye karşı ekonomik, politik, askeri her alanda önemli bir direnç noktası oluşturdular.
Farklı nüanslardaki sol iktidarlar bulundukları ülkeler- de önemli toplumsal dönüşümlere imza attılar, neo-liberal uygulamaların laboratuvarına dönüştürülen kıtada, sosyal politikalarla gelir dağılımını düzenlediler, eşitsizlikleri, yoksullukları yadsınamayacak derecede azalttılar. Uygulanan halkçı, kamucu, sosyal politikalarla halkların, toplumların neo-liberal sömürü düzenine mahkûm olmadıklarını, başka bir dünyanın ve de ekonomik düzenin de mümkün olduğu- nu gösterdiler. Sunulan alternatif modeller ve bağımsızlıkçı politikalar ABD nezdinde rahatsızlık nedeniydi.
Bu dönüşümün iki lokomotif ülkesi vardı: Brezilya ve Venezuela. Her iki ülke de gerek petrol rezervleri, gerekse de ekonomik ve coğrafik büyüklükleri nedeniyle kıtayı domine edecek güçteydiler. Hegemonya, paylaşım ve yeniden sömürgeleştirme savaşına hız veren ABD, sol dalganın başını çeken Brezilya ve Venezuela gibi iki petrol ve doğalgaz zengini ülkenin varlığını bölgesel politikaları için tehdit olarak algıladı. ABD, iki başat ülkenin direncinin kırılmasıyla Güney Amerika’daki dalganın tersine çevrileceğini varsayıyordu. Venezuela gibi Brezilya’yı da iç çalkantılarla içe çökertmek isteyen ABD, kaos stratejisini uygulamaya soktu.
Latin Amerika’nın en büyük ekonomisine ve coğrafya- sına sahip Brezilya, Lula da Silva ile birlikte ayağa kalmış, İşçi Partisi iktidarı dönemlerinde küresel güç olma hedefi taşıyan bir Latin Amerika ülkesine dönüşmüştü. Bu hedefin mimarı Luis Inácio Lula da Silva, 2003-2010 arası iki dö- nem boyunca devlet başkanlığı yaptı. Lula, pek çok açıdan güçlü ve istikrarlı bir ülke yaratarak bölgesel güç Brezilya’yı küresel bir aktörlüğe taşıdı. The Economist dergisi Lula da Silva’nın başkanlığında Brezilya’nın küresel krize aldırma- dan ekonomisini giderek güçlendirdiğinin altını çiziyordu. Kasım 2009’da son derece sembolik bir şekilde Rio’ya tepeden bakan 40 metrelik meşhur İsa heykelinin uçuşa geçtiğini gösteren “Brezilya Kalkışa Geçti!” başlıklı bir kapakla çıkıyordu.
Brezilya’nın İran’ın nükleer enerji projeleriyle Ortadoğu’daki nükleer güç dağılımı gibi stratejik önemi yüksek konularda roller üstlenmesi, küresel politikalarda oyun kurmaya çalışması, Çin ile kurduğu yakın ilişkiler, BRICS oluşumuna dahil olması gibi etmenler nedeniyle hedef alınmasını hızlandırdı. Petrobras aracılığıyla Exxon ve Chevron’un Brezilya’daki faaliyetlerini kösteklemesi, Unasur ve Mecrosur’un liderliğini üstlenmesi, başta Venezuela olmak üzere diğer sol iktidarlarla dayanışmaya öncelik vermesi, emek lehine politika izlemesi ve emperyalizmden bağımsız bir dış politika izlemesi de ABD sathında büyük rahatsızlık unsuruydu.
Brezilya, bu süreçte bölgesel meselelerde inisiyatif almak istedi. ABD’nin bugüne kadar Güney Amerika’ya yönelik ortaya koyduğu en büyük projesi olan Amerika Serbest Ticaret Bölgesi’ne (FTAA) karşı çıkan ülkelerin başında yer aldı. Arjantin ve Venezuela desteği ile bu projeyi baltalayarak Güney Amerika Ortak Pazarı’nın (Mercosur) güçlendirilmesi ve Güney Amerika’daki diğer ülkeleri de kapsayacak şekilde genişlemesine vesile oldu. Güney Amerika Milletleri Birliği (Unasur) ve bu çerçevede 2009’da oluşturulan Güney Amerika Savunma Konseyi sayesinde, bölge devletlerini Avrupa Birliği benzeri bir yapı altında birleştirmeye çalışan Brezilya, bu vasıtayla bölgedeki ekonomik, sosyal, güvenlik meselelerine en uygun ve hızlı bir şekilde cevap verileceğini gösterdi.
Brezilya’nın bölge ülkeleri ile derinleşen ilişkileri, yük- selen yeni aktörlerle temasları, Irak Savaşı ve Küba ambargosuna duyduğu tepki ve Kolombiya’daki krize el uzatması, Amerikan askeri varlığına yönelik tutumu ABD nezdinde endişe yarattı. Bu süreçte özellikle gelişmekte olan ülkelerde onlarca yeni elçilik açıldı, Çin, Rusya, Hindistan ve Güney Afrika ile stratejik ilişkiler kuruldu ve BRICS oluşumuna imza atıldı. Aynı zamanda Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması’na taraf olunsa da Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun da onayıyla barışçıl amaçlarla uran- yum zenginleştirme faaliyetleri sürdürüldü.
Lula, İran’ın nükleer enerjiyi barışçıl amaçlarla kullanma konusunda diğer ülkelerle aynı haklara sahip olduğunu söyledi ve İran’ın nükleer programına da destek verdi. Öyle ki Mayıs 2010’da Türkiye ile birlikte İran’ın nükleer progra- mının çözümü için arabuluculuk rolü üstlendi. Erdoğan’ı da yanına alarak Tahran’a giden Lula, adeta ABD hegemonyasına meydan okuyordu. Lula Brezilya’sı bununla da yetinmedi, aynı yıl 1967 öncesi sınırları bağlamında bir Filistin devletini resmi olarak tanıdığını beyan etti. Ramallah’ta daimi bir diplomatik temsilcilik de açtı.
Bu süreçte Brezilya, Çin’in Güney Amerika’ya açılan kapısı oldu. Çin bu dönemde ABD’yi geçerek Brezilya’nın en büyük ticaret ortağına dönüştü. Çin-Latin Amerika ilişkileri açısından tarihi gelişmeler yaşanırken bu durum ABD’nin muazzam tepkisini çekmeye başladı. Brezilya gelişmekte olan ülkelerle, üçüncü dünya ülkeleriyle ve Güney ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmek için yoğun bir çaba sarf etti. Hindistan ve Güney Afrika ülkelerinin oluşturduğu IBSA Diyalog Forumu’nu kurdu. Brezilya, IBSA sayesinde Asya ve Afrika kıtalarındaki bu ülkelerle işbirliği yaparak sistemdeki etkisini böylece artırmaya başladı. IBSA’nın amacı ilk başta Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika arasında serbest ticaret alanı ya- ratmaktı. Ancak daha sonra bu platform, uluslararası güvenlikte işbirliğini ve aynı zamanda üyeler arasındaki teknoloji, turizm alanlarında da işbirliğini getirdi. Portekizce Konuşan Ülkeler Birliği (CPSC) ile Brezilya Güney-Güney işbirliği için gerekli birçok avantajı yakalayacağı olanaklar yakaladı. Buna göre çok zengin yeraltı kaynakları olan Angola, Mozambik, Gine-Bisau, Cabo Verde ile yoğun ilişkiler gerçekleştirilmeye başlandı. Bu sayede Brezilya zengin kaynaklarla doğrudan bir ilişkiye girebilme avantajını yakaladı. Bu durum Lula ile gelişen Afrika ilişkileri ile de oldukça önemli bir seviyeye çıktı. 2006’da Lula önderliğinde 32 Afrika ve 12 G Amerika ülkesi tarafından imzalanan Abuja Beyannamesi Güney-Güney ilişkisi adına oldukça önemli bir girişimdi.
Venezuela’da da benzer bir savaş sürdürülüyor. Yeniden sömürgeleştirme hamlesinin odak noktalarından biri olan Venezuela, Brezilya gibi küresel oyun kuruculuğa soyunamasa da bölgedeki oyun bozucu rolüyle Washington’un hedeflerinden oldu hep. Chavez sonrası işbaşına gelen Maduro iktidarını sarsmak, kendisine bağımlı iktidarlar yaratmak için muhalefeti açıktan beslemeyi sürdürüyor. ABD bu konuda açık darbe çığırtkanlığı yapmaktan doğrudan müdahalelere kadar saldırgan emellerini gizleme gereği dahi duymuyor.
ABD dalgakıran olarak ilk Venezuela’da devreye girdi. 2002’de Hugo Chavez’e karşı gerçekleşen ABD menşeli darbe girişimi halkın direnmesi sonunda başarısız oldu. 2009’da Honduras’ın popülist başkanı Manuel Zelaya askeri bir darbeyle görevden alındı, ülke dışına sürüldü. Ekvator’un solcu başkanı Rafael Correa’ya karşı 2010’da bir darbe girişimine kalkışıldı. Bir yıl sonra ABD bu kez de 2012’de Paraguay’da ortaya çıktı, “Yoksulların papazı”, “kızıl piskopos” diye adlandırılan Fernando Lugo “parlamento darbesi” ile görevinden alındı. Sonrasında da sıra Brezilya’ya geldi, 2016’da Devlet Başkanı Dilma Rousseff görevden uzaklaştırıldı. 2018 baharında ise Brezilya oligarşisinin ABD’nin desteğiyle tezgâhladığı darbe süreci, sonbaharda yapılacak başkanlık seçimlerinin en büyük favorisi Lula Da Silva’nın uyduruk gerekçelerle cezaevine gönderilmesiyle şimdilik tamamlanmış oldu.”
Kaynak: ODATV.COM
