
Kamçının şaklayışını her duyduğumda
Bir Bob Marley şarkısı
Kanım donuyor
Köle gemisinde Hatırlıyorum ruhumu nasıl insanlıktan çıkardıklarını.
- Rastafaryanizm’in Dünü
1492’de Cenevizli Kristof Kolomb’un (1451-1506) Hindistan zannı ile adım attığı Karayipler, Transatlantik Köle Ticareti’yle İngilizlerce Afrikalılar’a çalışma kampı olarak uygun görülür. “Köle ticareti merkezi” ve “korsan cenneti” kimlikleri, 1962’de bağımsızlığını ilan eden Jamaika içinde geçerli olacaktır. 1400’lü yıllarda başlayıp 1900’lere kadar hız kesmeden süren Transatlantik Köle Ticareti, milyonlarca Afrikalı’yı kıtalarından ve ailelerinden ayırarak muz, tütün, pamuk, şeker, kahve ve pirinç plantasyonlarında çalıştırılmak amaçlı köleleştirmiştir. Avrupa-Afrika-Amerika üçgeninde gerçekleştirilen bu devasa insan ve mal ticaret ağı, Afrika kıtasını, izleri bugüne kadar silinemeyecek derecede derinden ve olumsuz etkilemiştir.
Jamaika’yı “merkez üssü” olarak işaretleyen Rastafaryanizm; bir saç modeli, bir felsefe okulu değil o günlerden bugünlere şekillenmiş bir inanç sistemidir. Otuz beş bağımsız ülke ya da bağımlı bölgeden oluşan Karayipler ada topluluğu içinde altıncı büyük olan Jamaika (on bir bin kilometre kare yüzölçümü ve üç milyona yakın nüfus) din çeşitliliği bakımından en zengin ülke olmasının yanında reggae, ska, mento, rocksteady, dub ve dancehall müzik akımlarının anavatanıdır. En popüler rasta ve bir reggae efsanesi Bob Marley’in de (1945-1981) vatanıdır. Bir başka Afrika bağlantısı, halk arasında yaygın olarak konuşulan Patois, Creole tabanlı bir dildir ve Creole dili Afrikalı’dır.
1920’li yıllara milatlanan Rastafaryanizm, Kral Süleyman (MÖ 99-930) soyundan geldiğine inanılan, Ortodoks olan ve tahta çıkınca I.Haile Selassie adıyla anılan Etiyopya’nın son imparatoru Ras Tafari Makonnen’in (1907-1985) Tanrı’nın dünyadaki yansıması ve siyahları beyazların kötülüğünden koruyacak/kurtaracak “siyah Mesih” olduğu inancı üzerinden şekillenirken; bu şekillenmede hareketin ilk vaizleri Marcus Musa Garvey (1887-1940) ve Leonard P.Howell (1898-1981) siyah tenli sahiplenici ve öncü kimlikleriyle önemli rol oynamıştır. (H.Selassie’nin soy ağacı, Harar Valisi geçmişi ve Harar’ın Etiyopya Yahudileri’nin merkezi konumu farklı irtibatlara göz kırpmaktadır?) Rastafari, Etiyopya’nın resmi dili Amharca’da iki ayrı sözcüktür; ras “prens” tafari “korkulan/çekinilen” demektir. Rastafaryanizm düşüncesi başlangıçta; beyazların, dünyasına ikinci sınıf olarak tasnifleyerek monte ettikleri siyahları korumak amaçlı politik bir Afrika’ya dönüş hareketidir. Etiyopya cennettir (arz-ı mev’ûd yani vadedilmiş toprak), Jamaika ise cehennem.
Rastalar, saçlarını asla taramazlar ve kesmezler; uzayan saçlarını “dreadlock” tarzında rasta yaparlar. Bunun dayanağı, Tanrı’nın bir gün kendilerini saçlarından tutup cennete götüreceği inancıdır. Deniz ürünleri dahil asla et yenmezler. Rasta inanç sistemine göre insan vücudu toprağa tek parça halinde girmelidir, bedenlerine çok dikkat ederler. Saçları kesmek, alkol almak, dövme yaptırmak, sağlıksız beslenmek vücut için zararlıdır. Rastafaryanizm, ataerkil (ve heteronormatif) yapısıyla asla eşcinselliği tasvip etmez.
Robert Athlyi Rogers (1891-1931) tarafından derlenen The Holy Piby (Siyahların İncili) Rastaların kutsal metni ve başucu kitabıdır: H.Selassie, Yahuda’nın Aslanı olarak anılır. Sarayında aslan beslemesi, aslanın anavatanının Afrika olmasıyla aslan, Rastaların sembol değeridir. Babil (yani Babylon), siyah mücadelesinin karşı cephesindeki her şeydir; sömürgeciler, para, şeytan… İncil’de cennetin efendisi olarak geçen Jah tek tanrılarıdır ve Jah, insanın içinde yaşayan kutsal ruhtur. Esrar (marijuana) içmek bir ibadettir; Jah’la yakınlaşmak, kendini en yüksek ruh alemine taşımak, aşkın, bilgeliğin ve merhametin doruklarına ulaşmak içindir. Öte yandan siyah, kırmızı, sarı ve yeşilden oluşan renk dörtlüsü kutsal renkleridir; kırmızı, yeşil ve sarı Etiyopya bayrağını, siyah ise Afrika insanını temsil etmektedir.
- Rastafaryanizm’in Bugünü
Kenya Yüksek Mahkemesi, Rastafaryanizm’in dini inanç sistemi olduğuna karar verecektir. Şöyle ki; Rasta kızının saçları sebebiyle okuldan uzaklaştırılması üzerine baba John Mwendwa, Rasta saçın kızlarının inancıyla ilgili olduğu ve saçlarını kesemeyeceği iddiasıyla dava açar. Dava, Yargıç Chacha Mwita’nın Nairobi’de bulunan “Olympic High School” öğrencisi Rasta kızın saçları nedeniyle okuldan atılmasının, dininin gereğini yerine getirmesini engellediği için anayasaya aykırı olduğu kararıyla lehte sonuçlanır. Yargıç C.Mwita gerekçesinde “Temel eğitim, her vatandaşın anayasal hakkkıdır. Rasta kızı, inancını yaşamasına yani dinine aykırı şekilde saçlarını kesmeye zorlamak kabul edilemez. Okula kayıt belgelerinde dininin Rastafaryanizm olduğu belirtmiştir. Okul tarafından takınılan tutum anayasaya aykırıdır. Kenya Anayasası’nın 30 (1) maddesine göre herkes din/inanç, vicdan ve fikir/düşünce özgürlüğüne sahiptir,” der. (16.01.2019, www.the-star.co.ke)
Etiyopya/Addis Ababa’ya yaklaşık iki yüz elli kilometre uzaklıktaki Şaşamenya’ya yerleşen Jamaikalı Rastalar, kendilerine vadedildiğine inandıkları topraklarda, Babil’den kurtulmuş olmanın gururunu yaşamaktadır. Rastaları Jamaika’dan Etiyopya’ya getiren güç, köle olarak götürüldükleri “beyaz adam”ın topraklarından Rasta direnişi kazanımlarıyla bir gün yeniden atalarının topraklarında dönerek yeryüzünde bir cennet inşa edecekleri müjdesidir. H.Selassie tarafından 1948’de Afrika’ya dönmek isteyenler için inşa edilen Şaşamenya, yaklaşık iki bin dönümlük bir alan üzerine kurulu ve bugün iki yüz binlik Rasta nüfusa sahiptir. Şaşamenya’daki Rasta Kilisesi’nin Jamaikalı papazı Ras Binge, gelenleri Rasta bayrağı altında reggae dinleyerek ve marijuanasını sarmayı ihmal etmeksizin karşılarken Rastaları buraya döndüren şeyi, “Jah’ın aydınlığını takip ettik,” sözleriyle açıklamaktadır.
Tarihsel gelişimi içinde zaman zaman marjinallikle suçlanan Rastalar, politik ve sempatik duruşlarıyla günümüzde kabul görmüş bir yapıdır ve sayısal olarak milyonla ifade edilmektedir. Her on Jamaikalı’dan biri Rasta’dır.
- Rastafaryanizm’in Yarını
Teknoloji ve tüketim olgusunun panzehiriolarak ruhsal/dinsel arınma ritüellerinin gerek muhafazakâr (İbrahimî) dinler gerekse modern oluşumlar/arayışlar çeşitliliğiyle giderek öne çıkacaklarını söylemek kehanet olmayacaktır.
Rasta, bir inanç sisteminden, köleleştirilen ve zulme uğrayan siyahilerin global birlik hareketine evrilmektedir. 1963’de Addis Ababa Konferansı çağrısıyla Afrika Birliği (AfB) öncülü Afrika Birliği Örgütü’nün temelini atan ve Addis Ababa’da genel merkezini kuran -bugünde AfB merkezi buradadır- ve kurucu başkanlığını yapan, “Afrika Birleşik Devletleri” idealini ortaya atan, arabulucu ve yurtsever bir Afrika lideri olarak H.Selassie, 1974’de Derg cuntası tarafından devrildi ve ameliyatta öldürüldüğü yüksek sesli iddia edildi.
Raftalar için gerek H.Selassie gerekse Addis Ababa’daki devasa heykeliyle Bob Marley ölümsüzdür.
Rastafaryanizm; kimi İncil taraftarlarınca Protestan Hristiyanlık olarak kodlanmaktaysa da işin aslı Pan-Afrikanizm’in mistik bilinç anlayışıyla harmanlanması olarak özetlenecek ve gelişimini sürdürecektir.
Rastafaryanizm’i ilginç kılan iki ayrıntı ile bitirelim: Ne kurucu büyük olarak tanımlanan H.Selassie ne de peygamber olarak adreslenen M.M.Garvey sağlıklarında kendilerini Rastafarianizm ile ilişkilendirmiştir.
Bob Marley Müzesi (56 Hope Road in Kingston) bir Blue Mountain Coffee eşliğinde iyi gider; Etiyopya Arabica’sı alınmasın ama… Bir ütopyadan fazlasıdır Rastafaryanizm.

1962, İzmir doğumlu. İşletme eğitimli. Danışmanlık şirketi kurucu ortağı. DEİK Türkiye-Tanzanya İş Konseyi Kurucu Başkanlığı yaptı (2011). Tanzanya İşbirliği Forumu Başkanı (2014-). Türkiye’de bir ilki gerçekleştirerek Afrikatürk dergisini projelendirdi ve yayımladı (2019). Afrika Menekşesi adlı öyküsü, Tarık Dursun K. Öykü Ödülü’nde “yayımlanmaya değer” bulundu (2019). Dünya Siyasetinde Afrika adlı akademik kitap serisinin bölüm yazarlarından (2020-). Afrika Şiiri’ne dair ülkemizdeki en kapsamlı araştırma-incelemeyi yaptı ve yayımladı (2021). Afrika üzerine yazıyor, seminerler veriyor, arada Afrika’da yaşıyor.
zekeriyasimsek35@gmail.com